التهاب فولیکول مو یا فولیکولیت چیست؟

فولیکولیت یک وضعیت پوستی شایع است که در آن فولیکولهای مو دچار التهاب می شوند. معمولاً این شرایط توسط عفونت‌های باکتریایی و قارچی ایجاد می‌شود. در ابتدا ممکن است ظاهر ضایعات برجستگی های قرمز رنگ یا دانه های چرکی سر سفید اطراف فولیکول های مو باشد. عفونت می‌تواند گسترش پیدا کند و به سمت زخمهای دلمه دار و غیرقابل ترمیم پیش برود. این شرایط تهدید کننده حیات نیست؛ اما می تواند باعث خارش التهاب اذیت و حتی خجالت و کاهش کیفیت زندگی فرد شود. عفونت‌های شدید می توانند باعث ریزش مو و به اصطلاح ریزش موی اسکارینگ شوند (غیرقابل برگشت). برای موارد شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و نسخه و داروی لازم را دریافت نمایید.

علت فولیکولیت

فولیکولیت در اثر عفونت فولیکول های مو که معمولاً ناشی از استافیلوکوک می باشد ایجاد می شود. فولیکولیت هم چنین می تواند در نتیجه ویروس ها، قارچ ها و حتی التهاب ناشی از موهایی ایجاد شود که به داخل رشد می کنند. فولیکولیت می تواند به صورت سطحی یا عمیق طبقه بندی شود و این بستگی به میزان آلوده شدن فولیکول مو دارد. فولیکول ها روی کف سر به هم بسیار نزدیک می شوند و فولیکولیت می تواند در هر جایی به جز کف دست ها، پاها، لب ها و غشاهای مخاطی اتفاق بیفتد.

شایع ترین علت آسیب به فولیکول که خطر فولیکولیت را بیشتر می کنند عبارت است از:

• اصطکاک ناشی از اصلاح یا لباس تنگ
• گرما و تعریق (برای مثال پوشیدن دستکش)
• برخی شرایط پوستی مانند درماتیت و آکنه
• آسیب به پوست مانند خراش یا زخم های ناشی از جراحی
• پوشاندن پوست با استفاده از بانداژ پلاستیکی و یا نوارهای چسبنده

انواع فولیکولیت

فولیکولیت انواع مختلف دارد که می توانند سطحی یا عمقی باشد. طبیعی است که فولیکولیت عمقی بخش عمده ای از فولیکول مو را تحت تأثیر قرار داده و علائم شدیدتری ایجاد می کند.

فولیکولیت سطحی

1. فولیکولیت باکتریایی

نوع متداول فولیکولیت است که با جوش های چرکی و خارش دار شناخته می شود و معمولاً در اثر باکتری استاف ایجاد می شود. این باکتری معمولاً روی پوست زندگی می کند اما می تواند از طریق زخم یا آسیب های پوستی وارد بافت های عمیق پوست شود.

2. فولیکولیت کاذب ریش

این نوع فولیکولیت که به نام خارش آرایشگر نیز شناخته شده معمولاً به دلیل موهای زیر پوستی رخ می دهد و روی 60 درصد مردان سیاه پوست و افرادی که موهای فر دارند تأثیر می گذارد. گاهی نیز ناحیه تناسلی افراد را درگیر می کند.

3. فولیکولیت وان آب داغ

این نوع فولیکولیت ناشی از نوعی باکتری به نام سودوموناس است که در آب استخرها و وان های آب گرم که در آنها سطح کلر و تعادل ph به طور مناسب کنترل نمی شود زندگی می کند.

علائم این عارضه معمولاً طی 72 ساعت بعد از این که فرد در معرض باکتری قرار می گیرد ظاهر می شود و بیشتر در نواحی از بدن که با مایو پوشیده شده یا پشت ساق پا دیده می شود. علائم خفیف بدون درمان طی 5 روز برطرف می شود.

4. فولیکولیت پیتروسپوروم

این نوع عفونت قارچی پوست که با ضایعات مزمن قرمز و خارش دار همراه می باشد معمولاً روی صورت و بخش های فوقانی بدن تأثیر می گذارد و به خصوص در نوجوانان و مردان بالغ شایع می باشد.

فولیکولیت عمقی

انواع فولیکولیت عمقی عبارتند از:

1. سیکوز باربه

این فولیکولیت نوع عمیق تر خارش آرایشگر است که می تواند به جای زخم و ریزش دائمی مو منجر شود.

2. کورک

• زمانی که باکتری استاف باعث عفونت عمیق فولیکول مو شود کورک های متورم و چرکی به وجود می آید که به مرور بزرگ تر و دردناک تر شده و در نهایت می ترکند و تخلیه می شوند.
• کورک های خوشه ای علائم شدیدتری نسبت به کورک های تنها دارند و ممکن است جای زخم کورک های بزرگ یا خوشه ای باقی بماند.

3. فولیکولیت گرم منفی

افراد مبتلا به آکنه که تحت درمان طولانی مدت با آنتی بیوتیک قرار دارند ممکن است این نوع فولیکولیت را تجربه کنند؛ زیرا آنتی بیوتیک ها روی تعادل باکتریایی پوست اثر منفی می گذارند. این عارضه معمولاً بعد از اتمام دوره مصرف آنتی بیوتیک برطرف می شود.

4. فولیکولیت ائوزینوفیلیکی

افرادی که به سرطان، مراحل پایانی ایدز یا اچ آی وی کنترل نشده دچار هستند به احتمال زیاد این نوع را تجربه می کنند. علائم این عارضه شدید و مکرر است و می تواند باعث افزایش رنگ دانه (لکه های تیره پوستی) شود. علت این مسئله ناشناخته است؛ اما برخی معتقدند کنه فولیکول مو می تواند علت اصلی آن باشد.

عوامل خطر فولیکولیت

هر کسی می تواند به فولیکولیت دچار شود؛ اما وجود برخی فاکتورهای خطر می تواند شما را بیشتر مستعد ابتلا به فولیکولیت کند. این فاکتورها عبارت است از:

• داشتن سابقه پزشکی که مقاومت به عفونت را در شما کاهش می دهد مانند دیابت، لوکمیای مزمن و ایدز.
• داشتن آکنه یا درماتیت
• آسیب قبلی به پوست مانند جراحی
• مصرف برخی داروها مانند کرم های استروئیدی یا آنتی بیوتیک تراپی برای مدتی طولانی به منظور رفع آکنه
• داشتن اضافه وزن
• پوشیدن منظم لباس هایی که سبب تعریق و گرما می شود مانند دستکش یا چکمه های بلند
• غوطه ور شدن در وان آب داغ
• اصلاح کردن

تشخیص فولیکولیت

بطور کلی، فولیکولیت با استفاده از روش های زیر قابل تشخیص است:

• تظاهرات بالینی
• کشت جهت تشخیص وجود باکتری و حساسیت به آنتی بیوتیک
• در موارد خاص بیوپسی.

درمان قطعی فولیکولیت

درمان های فولیکولیتیس بستگی به نوع و شدت وضعیت فرد مبتلا، اقدامات و خود مراقبت های که فرد قبلاً آنها را امتحان کرده و ترجیحات او بستگی خواهد داشت. گزینه های درمانی معمولاً شامل داروها و استفاده از تجهیزاتی مثل دستگاه های لیزردرمانی موهای زائد خواهد بود. به خاطر داشته باشید حتی در صورت موفقیت آمیز بودن درمان و برطرف شدن عفونت، بازهم امکان بازگشت و عود مجدد فولیکولیتیس وجود خواهد داشت.

دارو برای درمان فولیکولیتیس

تجویز کرم یا قرص برای کنترل عفونت. در مورد عفونت های خفیف، پزشک ممکن است کرم آنتی بیوتیک، لوسیون یا ژل تجویز کند. معمولاً آنتی بیوتیک های خوراکی برای درمان فولیکولیتیس تجویز نشده و بیشتر از کرم ها استفاده می شود؛ اما در مورد عفونت های شدید یا مکرر، پزشک معالج ممکن است مجبور به تجویز آنتی بیوتیک های خوراکی باشد. کرم، شامپو یا قرص برای از بین بردن عفونت های قارچی. ضد قارچ ها بیشتر برای عفونت های ایجاد شده توسط مخمر کاربرد داشته و برای موارد باکتریایی تجویز نمی شوند. همچنین برای درمان فولیکولیتیس قارچی تجویز آنتی بیوتیک ها فایده ای نداشته و مؤثر نخواهد بود.

کرم یا قرص برای کاهش التهاب. اگر مبتلا به فولیکولیتیس ائوزینوفیلی خفیف شده باشید، پزشک ممکن است برای کاهش خارش ناشی از آن استفاده از کرم استروئیدی را تجویز کند. اگر فرد مبتلا به اچ آی وی یا ایدز باشد ممکن است بعد از درمان ضد رترو ویروسی (antiretroviral therapy) شاهد بهبود علائم فولیکولیتیس ائوزینوفیلیک باشد.

شیوه های درمانی دیگر

• جراحی های جزئی. اگر جوش یا برآمدگی بزرگی بر روی سطح پوست به وجود آمده باشد، پزشک ممکن است برای تخلیه چرک داخل آن برش کوچکی بر روی سطح پوست فرد مبتلا ایجاد کند. این شیوه می تواند به تسکین درد، بهبودی سریع و کاهش جای زخم کمک کند. در صورت ادامه دار بودن تخلیه چرک، پزشک ممکن است برش ایجاد شده را با استفاده از گاز استریل پوشانده و پانسمان کند.
• لیزر موهای زائد . در صورت عدم موفقیت سایر روش های درمانی، ممکن است لیزر موهای زائد با استفاده از دستگاه باعث برطرف شدن این نوع از عفونت شود. البته این روش درمانی هزینه بر بوده و فرد برای بهبود نیاز به چندین جلسه لیزر خواهد داشت. پس از لیزر موهای زائد، فولیکول های مو برای همیشه از بین رفته و در نتیجه تراکم موها در ناحیه تحت درمان تا حد قابل توجهی کاهش خواهد یافت. البته این شیوه نیز ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته و باعث بروز زخم، تاول و تغییر رنگ ناحیه لیزر شده شود.

پیشگیری از ابتلا به فولیکولیت

با رعایت نکات گفته شده در این بخش می توانید از ابتلا و بازگشت فولیکولیت جلوگیری کنید. این موارد شامل:

• از پوشیدن لباس های تنگ و خشن مانند جین خودداری کنید؛ زیرا باعث می شود تا اصطکاک بین پوست و لباس کاهش یابد.
• در صورت استفاده مکرر از دستکش های لاستیکی، پس از هر بار استفاده آنها را از داخل برگردانید، با آب و صابون بشویید و کاملاً خشک کنید. سپس مجدداً استفاده نمایید.
• اگرچه موبرها نیز ممکن است باعث تحریک پوست شوند؛ اما شما می توانید در برخی موارد به جای استفاده از تیغ برای اصلاح از موبرها نیز استفاده کنید.
• فقط از وان های آب گرم و استخرهای گرم تمیز استفاده کنید و اگر صاحب وان آب گرم یا استخر آب گرم هستید، مرتباً آن را تمیز کرده و طبق توصیه های بهداشتی کلر اضافه کنید.
• آقایان در صورت عدم نیاز، صورت خود را به طور مکرر نتراشید و از اصلاح خودداری کنید؛ اما اگر ملزم و مایل به اصلاح هستید، برای کمک به کنترل علائم با دقت اصلاح کنید و برخی موارد را نیز رعایت کنید. این موارد شامل:

1. اصلاح کمتر
2. قبل از اصلاح پوست خود را با آب گرم و صابون ضد باکتری بشویید.
3. قبل از اصلاح، مقدار زیادی از لوسیون اصلاح استفاده کنید.
4. بهتر است اصلاح در جهت رشد مو انجام گیرد.
5. با استفاده از تیغ برقی یا تیغ محافظ از کشیده شدن پوست و تراشیدن خیلی عمیق پرهیز کنید.
6. پس از اصلاح از لوسیون مرطوب کننده استفاده کنید.
7. از به اشتراک گذاشتن تیغ، حوله و پارچه دستشویی خودداری کنید.

عوارض فولیکولیت

عوارض احتمالی ناشی از فولیکولیت عبارت است از:

• عفونت های عود کننده و در حال گسترش
• تکه های عفونی پوست که با خارش همراه می باشد و مساحت بزرگی را تشکیل داده است.
• وجود جوش در زیر پوست
• آسیب دائمی به پوست مانند وجود اسکار یا نقطه های تیره بر روی پوست
• از بین رفتن فولیکول های مو و ریزش موی دائمی (فولیکولیت ریزنده)